Aslında bu da çok doğal.
Maslow'un "ihtiyaçlar hiyerarşisi piramidinin temel taşlarını, fizyolojik bütünlüğün korunması ve güvenlik parametreleri oluşturuyor. İnsanlığın en yaratıcı ve inovatif olduğu dönemler de yine ihtiyaçlarının en yüksek olduğu zamanlar; savaş ortamı gibi. En önemli buluşların bir sıralaması yapılsa, hepsinin Maslow'un piramidinin gösterdiği yönde olacağı da açık. Hayatımızı yönlendiren strateji kavramının bile yine savaş meydanlarından çıkma bir tabir olduğunu akılda tutmalı.
War History Online'da yayınlanan Jinny McCormik imzalı bir makalede, Amerikan İç Savaşının hayatımıza kazandırdığı on adet inovatif buluş sıralanmış(1).
İleride, yine savaşların kazanımı olup günlük hayatımızı olumlu yönde etkileyen radardan, gps'lere, denizaltılardan dev yolcu uçaklarına kadar olan buluşlara göz atma hakkımızı saklı tutarak, McCormik'in sıraladığı Amerikan İç Savaşı icatlarına bir göz atalım.
10. Sıhhiye Taburları
Savaş alanlarında yaralıların günlerce bırakılıp, acı çekmelerini önlemek üzere, Dr.Jonathan Letterman tarafından oluşturulan Sıhhiye Taburları, üç kademeli müdahale sistemini de geliştirmişler. Birinci kademede, Saha İlkyardım Merkezinde, ilk turnike ve bandajları yapılıp kanamaları durdurulan yararalılar, en yakınlardaki yerleşim birimlerindeki ahırdan bozma yapılarda bile olsa oluşturulan, Saha Hastanelerine taşınıyorlarmış. Üçüncü kademede de kısmen rehabilite edilmiş yararlılar, savaş alanının tamamen dışındaki hastenelere nakledilmeye başlanmış. Böylelikle daha önceleri iki haftayı gulan hastane nakilleri, uzman personel sayesinde 24 saate kadar düşürülmüş.
Ülkemizde bugünlerde sıkça tartışılan savaş hekimliğinin önemi üzerine de, umarız kulaklara küpe olur 1860'lardan beri uygulanan bu yöntemler. Zira bu ülkede kökleri 1891'de atılmış askeri tıp akademisini kaldırmanın artıları eksileri tartışılamadı şimdiye kadar.
9. Seyyar Telgraf
Burada iki tane "ilk" olduğunu söylüyor McCormik; telgraf aletinin seyyar olarak kullanılışı ve casusların telgraf hatları yolu ile hasar vermeye başlamaları.
Lincoln savaşlarda iletişimi etkin kullanan ilk Amerikan başkanı olsa da, telgrafın seyyar hale getirilmesi ile, düşman hatlarının içine gönderilen seyyar telgraflı casusların da bu buluş sayesinde muharebelerin gidişatını değiştirdikleri söyleniyor.
8. Anestezi Spreyi
O güne kadar anestezi amaçlı olarak sivil alanlarda eter kullanımı yaygın olsa da, hızlı etki amacıyla kloroform kullanımı, savaş alanlarının vazgeçilmeziydi.
Ancak, yüksek maliyeti nedeniyle konfederasyon güçlerinin temin etmekte güçlük çektiği kloroformun, idareli kullanılması amacı ile Dr. Julian John Chisolm bir sprey icad etti. Sprey, içine sokulan kloroform emdirilmiş bir sünger içeriyordu. Yöntem o kadar etkili oldu ki, vaka başına kloroform kullanımı sekizde bir oranında azaldı.
7. Gelir Vergisi
Doğru, savaşlar olmasa bu kadar vergi ödenmesi gerekmeyecek. Bu kadar vergi savaş yerine sivil maçlar için, ve zenginliğin eşit yayılımı için kullanılabilse, zaten savaşa da gerek kalmayacak. İnsanlık bu kısır döngüden kurtulana kadar ağır vergilere devam yani.
İç Savaş başlayana kadar, Amerika'da kimse gelir vergisi ödemiyordu, McCormik'in dediğine göre. Ancak, 1861 yılında savaş giderleri öylesine artmıştı ki, artık konfederasyonun diğer gelirleri ile karşılanamaz olmuştu. Bunun üzerine Lincoln 600-10000 dolar arasındaki gelirlere %3, üzerindekilere de %5'lik bir gelir vergisi uygulaması başlattı. Ve alınmaya başlayan her vergi gibi, bu vergi de kendisine neden olan durum ortadan kalksa bile, kaldırılmadı, hatta ağırlaştırıldı.
6. Havadan Gözetleme
İç Savaş öncesi Fransızların askeri gözetleme amacı ile sıcak hava balonları kullandıkları bilinmekteydi. Ama bunların hiçbiri, Lincoln'un emri ile Prof.Thaddeus S.C. Lowe tarafından İç Savaş amacıyla kurulan Balon Taburu kadar etkin değildi.
Lowe'nin balonları, savaş alanlarının haritalanmasında kullanılıyor, topçuların göremedikleri hedefleri, bayrak işaretleri yolu ile dövmesi sağlanıyordu. Hatta bu balonlardan birisini nehirden taşıyan mavna da daha sonra, Amerikanın ilk uçak gemisi ünvanını alacaktı.
5. Standart Ayakkabı Numaralaması
Burada anlatılanların ne kadarının efsane olduğuna orijinal metnin yazarı da karar verememiş. İlk iddia, başlangıçta her askerin ayağına göre yapılan ayakkabılar, ihtiyaç artıp, seri üretime geçiş ihtiyacı ortaya çıkınca (yine Maslow'un fizyolojik ihtiyaçları), ayakkabı numaralamasının geliştirilmiş olduğu. Analitik bir çözüm uygulaması yani. Diğer iddiaya göre de, İç Savaş öncesi sağ ve sol ayak farkı olmayan ayakkabılar kullanılırken, farklı teklere ilk geçen Birlik askerlerinde, Konfederasyon askerlerine göre ayaklara bağlı rahatsızlıklar daha az görülmeye başlayınca, sağ ve sol teklerin ayrı üretimeye başladıkları.
4. İşaret Alayları
İşaretlerle haberleşme yöntemlerinin en etkin uygulamaları da yine İç Savaş günlerine denk geliyor.
Albert James Myer tarafından ilk olarak 1861'de uygulamaya konulan bu işaretleşme yöntemi, gündüzleri farklı renkteki bayrak ve kombinasyonları, geceleride terebentin meşalelerinden oluşuyordu. Özellikle, Lowe'nin balonları ile beraber kullanıldıklarında çok etkin bir haberleşme yöntemi oluşturmuşlardı. Bu yöntem halen modern donanmalarda, karşı istihbaratı önleme amaçlı olarak kullanılmaya devam etmekte.
3. Karpit Işıkları
Bu parlak enkadesan ışıklar, o güne kadar tiyatrolarda ve deniz fenerlerinde kullanılmakta olsalar da, General Quincy Adamas Gillmore, bunları savaş alanlarına taşıyan ilk isim olmuş.
Kalsiyum oksid ya da halk arasında sadece karpit lambası olarak bilinen bu parlak ışıklar, Konfederasyon güçlerinin baskın amaçlı olarak gönderdiği filoyu nehirde açığa çıkarmış. Türk siyasetine de giren "iyot gibi açığa çıktılar" deyimi de sanırız buradan kaynaklanır.
2. Dart Kuyruklu El Bombaları
1860'larda el bombaları artık yeni sayılmasalar da, İç Savaş sırasında, arkalarına eklenen inovatif kuyrukları sayesinde isabetlerinin arttırılması hedeflenmişti. Tabii, bombaların ancak toprağa ilk temasları ön taraflarından olduğunda patladığından, çoğu etkin olarak kullanılamamaış, daha da kötüsü düşmanın eline geçen bombalar misilleme amaçlı kullanılabilmişti.
1. Jelibon
Jelibon ilk kez Amerikan askerlerine hediye amacıyla, Massachusets'li bir şekerlemeci tarafından icat edilip gönderilmişti. İç Savaştan sonra 1905 Chicago fuarına kadar bir daha görülmeyeceklerdi.
Bu yazıda savaşın, hayatta kalma dürtüsü ile ortaya çıkardığı çeşitli icatlara değinmiş olsak da, herkesin barış içinde bir toplumda yaşama şansı bulmasını dileriz.
Ender Şenkaya
Haziran, 2017
(1) Groundbreaking Innovations of Civil War, Jinny McCormik, https://www.warhistoryonline.com/american-civil-war/top-10-true-innovations-civil_war-m-2.html