Tarihin gördüğü en büyük proje maliyeti yanılgılarına, bu noktada bir bakmakta fayda var. Bugün hala çoğu kullanılmakta olan, muhteşem projelerden -ki çoğu inşaat projesi- bazılarında ne kadar maliyet artışı olduğuna bir göz gezdirelim:
(*)
Peki, proje başlamadan önce maliyet belirlemesinde yapılan en büyük hatalar nelerdir? Projenin felaketini hazırlayan unsurlar üzerine kısa bir özet yapalım:
1. Proje Süresini Yanlış Belirlemek
Teklif aşamasınında daha çok birim fiyatlara yoğunlaşıldığı için, üvey evlat muamelesi görür işin süresinin doğru hesaplanması. Oysa, hem kıt kaynakların yönetiminin hem de genel giderlerinizin tamamı işin süresine bağlıdır. Özellikle uzak diyarlarda proje yürütenler için, genel giderlerin doğru hesaplanması daha da önemlidir.
2. Bölgesel fiyatlar yerine, genel kabul gören m2, m3 gibi fiyatlar üzerinden yola çıkmak
Daha önce proje yürütmediğiniz bir coğrafya için teklif hazırlarken mutlaka bölgesel fiyatları kontrol etmeniz gerekir. Genel m2 veya m3 veya ml bazındaki kabulleriniz büyük olasılıkla yanılmanıza neden olacaktır. Yüksek hacimli işler yürütecekseniz -örneğin milyonlarca m3 kazı-dolgu gibi-, yerel fiyatların hızlıca enflasyona uğrayacağını, daha da kötüsü kaynakların yetersiz kalabileceğini iyi hesaplamanız gerekir.
3. Tasarımın gerektireceği know-how düzeyini hesaplayamamak
Tekliften önce tasarım iyi incelenmelidir. Sidney Opera Binasında olduğu gibi, o güne kadar denenmemiş strüktürlerin fiyatlamasında, teknoloji geliştirme gibi çok özel maliyetler dikkate alınmalıdır. Aksi, Opera Binası mimarının trajik sonunu hazırlayacaktır.
4. Bölgesel/İklimsel verimlilik analizi yapmamak
Daha önce proje yürütmediğiniz bir coğrafya ile iligili verimlilik değerlerine sahip değilseniz, dikkatli olmanız gerekir. Birim fiyatlarınız sonuçta belli adam/makine-saat verilerine bağlıdır. Bu veriler, örneğin Sibirya'da bir proje yürütecekseniz hiçbir anlam taşımayacaktır. Keza, Sibirya benzeri bölgelerde mevsimsel koşulların da iyi incelenmesi gerekir.
5. Belirsizlik Faktörünü dikkate almamak
Her proje fiyatının üzerine, belli parametreler üzerine kurgulanmış bir belirsizlik faktörü eklemek gerekir. Bu faktör genelde, Coğrafya, Sözleşme Modeli, Tasarım, Müşteri Profili, İş Süresi ve İşin Maliyet Skalası vb parametrelerinin uygun bir kombinasyonundan oluşur. Doğru faktörün hesaplanması, ciddi bir sektörel ve bölgesel birikim gerektirecektir.
Ender Şenkaya
Şubat 2017
(*) Mette K.Skamris 'Economic Upscale of Large-Scale Transport Infrastuructre Investments' 2000